Proterozoyik 2,5 milyar yıl öncesinden 539 milyon yıl öncesine kadar olan zamanın adı olup Yunanca “erken yaşam” anlamına gelmektedir. Kambriyen öncesi olarak belirtilen devrin en genç zamanıdır. Yaşlıdan gence doğru sırasıyla Paleoproterozoyik, Mesoproterozoyik ve Neoproterozoyik olarak 3 bölüme ayrılmıştır.
Proterozoyik İklimi
Bu devir boyunca birkaç kez buzul çağı yaşanmıştır. Yeryüzünün tamamı birkaç kilometre kalınlığında buz tabakalarıyla kaplanmıştır. Dünya en büyük buzul çağını bu devirde görmüştür ve Kartopu Dünya olarak tanımlanmaktadır. Bu dönemin sonuna doğru iklim ılımanlaşmaya başlamış ve buzullar erimiştir.
Proterozoyik Coğrafyası
Proterozoyik devrinde bugünkü kıtalar Dünya’nın Güney yarım küresinde bir araya gelmiştir ve Rodinia adı verilen büyük bir anakarayı oluşturmuşlardır. Denizlerde ve atmosferde serbest haldeki oksijen bu devirde oldukça artmıştır.
Proterozoyik Canlıları
İlk defa Arkeyan devrinde okyanuslarda ve atmosferde ortaya çıkan serbest haldeki oksijen bu devirde oldukça artmıştır. Arkeyan devrinde çoğalan çekirdeksiz tek hücreli canlılar bu durumdan olumsuz etkilenmiş ve büyük oranda yok olmuşlardır. Bu devir çekirdeksiz tek hücreli canlılar için bir felaket olsa da oksijenin artması ile bu dönemde bakteriler hızla çoğalmıştır. İlk çekirdekli tek hücreli canlılar 2,2 milyar yıl öncesinde ortaya çıkmıştır. Devrin sonlarına doğru buzulların da erimesiyle, ilk yumuşak dokulu ve çok hücreli canlılar (ağırlıklı olarak algler) görülmeye başlanmıştır. Edikara Faunası olarak da bilinen ve bugünkü denizanalarına ve süngerlere benzeyen bu ilk hayvansal yapıların yer aldığı fosil yatakları oldukça geniş bir alana yayılmıştır. Bu dönemde Dünyamız Güneşten gelen büyük bir ultraviyole bombardımanına maruz kalmıştır. Okyanuslar bu ultraviyole ışınlara karşı koruma sağladığından bu devirde yaşam yalnızca denizlerde bulunmaktadır. Rodinia kıtasında henüz ozon tabakası oluşmadığından ve Güneşten gelen ultraviyole ışınlarına karşı koruma sağlanamadığından yaşam için elverişli şartlar henüz ortaya çıkmamıştır.
Paleo-proterozoyik (2500-1600 milyon yıl öncesi)
İklim: Paleoproterozoyik dönemi, Dünya’nın ikliminde önemli değişikliklere sahne oldu. İklim, önceki Arkean dönemlerden farklı olarak daha istikrarlı hale geldi. Ancak, Paleoproterozoyik’in başlangıcında büyük bir buzul dönemi yaşandı. Bu buzul dönemi, “Huroniyen Buzul Dönemi” olarak adlandırılır ve gezegenin büyük bir kısmını kaplayan buzul tabakaları ile karakterizedir. Buzul erimeleri ve iklim değişiklikleri, deniz seviyelerinde önemli dalgalanmalara neden oldu.
Coğrafya: Paleoproterozoyik döneminde, kıtasal kütlenin oluşumu devam etti ve bugünkü kıtaların temelleri atıldı. Büyük kıtasal bloklar bir araya gelmeye başladı ve eski süper kıta Kenorland’ın oluşumuyla sonuçlandı. Kenorland, günümüz Amerika, Grönland, Baltık ve Sibirya kıtalarının birleşimiyle oluşmuş devasa bir kıta olarak kabul edilir. Okyanuslar, kıtasal hareketler ve volkanik aktivite nedeniyle yeniden düzenlenirken, atmosfer ve okyanus kimyası da önemli değişikliklere uğradı.
Canlılar: Paleoproterozoyik döneminde, yaşamın karmaşıklığı artmaya devam etti. Daha önceki dönemlerde olduğu gibi, tek hücreli organizmalar hüküm sürmeye devam etti, ancak artık çok hücreli organizmalar da ortaya çıkmaya başladı. Denizlerde, fotosentetik organizmaların sayısı arttı ve atmosferdeki oksijen seviyeleri yavaşça artmaya başladı. Bu dönemde, siyanobakteriler gibi organizmalar, oksijen üretiminde önemli bir rol oynadı ve büyük oksijen bolluğuna yol açtı.
Mesoproterozoyik (1600-1000 milyon yıl öncesi)
İklim: Mesoproterozoyik döneminde, Paleoproterozoyik’e kıyasla daha sıcak ve nemli bir iklim hüküm sürdü. Büyük buzul dönemleri yerini daha ılıman iklim koşullarına bıraktı. Ancak, dönemin ortalarında, “Steniyen Buzul Dönemi” olarak adlandırılan bir buzul dönemi yaşandı. Bu dönemde, bazı kıtalar yeniden buzullarla kaplandı ve deniz seviyeleri önemli ölçüde düştü.
Coğrafya: Mesoproterozoyik döneminde, kıtasal kütlenin yer değiştirmesi ve sürekli olarak birleşmesi ve ayrılması devam etti. Kenorland’ın parçalanmasıyla, yeni kıtaların oluşumu başladı ve Rodinya gibi yeni süper kıtalar ortaya çıktı. Deniz tabanı yayılması ve okyanus ortasında sırt oluşumu hızlandı ve okyanusların genişlemesine neden oldu.
Canlılar: Mesoproterozoyik dönemi, yaşamın çeşitliliğinde önemli bir artışa tanıklık etti. Bu dönemde, tek hücreli organizmalar çeşitlenmeye devam etti ve çok hücreli organizmaların evrimi hızlandı. Denizlerde, çeşitli fosil kalıntıları, suda yaşayan omurgalıların evrimine işaret etmektedir. Ayrıca, dönemin sonlarına doğru, çok hücreli organizmaların karalara yayılmaya başladığına dair kanıtlar ortaya çıktı.
Neoproterozoyik (1000-541 milyon yıl öncesi)
İklim: Neoproterozoyik dönemi, Dünya’nın ikliminde önemli değişikliklere tanıklık etti. Dönemin başlarında, “Karayipler Buzul Dönemi” olarak bilinen bir buzul dönemi yaşandı. Bu dönemde, Dünya’nın büyük bir kısmı buzullarla kaplandı ve deniz seviyeleri önemli ölçüde düştü. Ancak, dönemin ilerleyen zamanlarında iklim ısınmaya başladı ve “Varangiyen Buzul Dönemi” ile sonuçlandı.
Coğrafya: Neoproterozoyik döneminde, kıtasal kütlenin birleşmesi devam etti ve Rodinya gibi süper kıtalar oluştu. Rodinya, günümüz kıtalarının çoğunu içeren devasa bir kıtaydı. Ancak, dönemin sonlarına doğru, Rodinya parçalandı ve kıtalar yeniden düzenlendi. Bu dönemde, deniz tabanı yayılması ve sırt oluşumu hızlanmış ve yeni okyanus havzaları oluşmuştur.
Canlılar: Neoproterozoyik dönemi, yaşamın çeşitliliğinde önemli bir artışa sahne oldu. Denizlerde, çeşitli fosil kalıntıları, bu dönemde önemli bir deniz yaşamı patlamasının gerçekleştiğine işaret etmektedir. Bu dönemde, ilk çok hücreli hayvanlar ortaya çıkmış olabilir ve deniz tabanlarında karmaşık ekosistemler oluşmuş olabilir. Ayrıca, bu dönemde toprakların üzerinde ilk bitkilerin ve karasal yaşamın evrimi hakkında da kanıtlar bulunmaktadır.
Etiket: proterozoik devri, proterozoic eon, Edikara, prekambriyen