Merhaba arkadaşlar,
Bu yazıda ArcGIS ile rasyonel yöntem kullanarak debi haritası nasıl yapılır bunu anlatacağım.
Öncelikle rasyonel yöntemde:
- Havza büyüklüğü en fazla 5 km² (500 ha) olabilir.
- Yağışın tüm havzaya eşit oranda (türdeş/homojen) düştüğü varsayılır.
Rasyonel yöntem ile debi hesaplanmasında kullanılan formül « Q = c · i · A » Burada
Q: Debi (m³/sn)
c: Yüzey akış katsayısı
i: 100 yıllık yinelenmeye göre suyun toplanma zamanına (Tc) eşdeğer sürede yağan yağışın şiddeti (mm/saat)
A: Havza alanı (m²)
Şimdi gelelim ArcGIS aracılığıyla her pikselin debi hesabının nasıl yapılacağına. İhtiyacımız olan yüksek çözünürlüğe sahip bir Sayısal Yükseklik Modeli (Digital Elevation Model – DEM). Adımları maddeler halinde yazıyorum:
- Öncelikle elimizdeki DEM’e doldurma işlemi yapıyoruz.
Girdi verisi olarak DEM’i seçip çıktı dosya adına filldem diyebilirsiniz. - Şimdi akış yönlerini belirliyoruz.
Girdi verisi olarak doldurma işlemini yaptığımız DEM’i (filldem) seçip çıktı dosya adına flowdir diyebilirsiniz. - Bu adımda rasyonel yöntemde A olarak ifade edilen su toplanma alanlarını belirliyoruz.
Girdi verisi olarak az önce belirlediğimiz akış yönleri dosyasını (flowdir) seçip çıktı dosya adına flowacc diyebilirsiniz. Burada çıktı veri tipinin FLOAT (reel sayı) ya da INTEGER (tamsayı) olması sonucumuzu çok değiştirmez. Üretilen değer birim olarak m² cinsinden olacaktır. - Sıra geldi rasyonel yöntemdeki formülü Raster Calculator ile uygulamaya.
Formüldeki (Q = c · i · A) değerleri ayrı ayrı giriyoruz. Örneğin, c değeri için 0,5 100 yıllık yağış değeri için 850 mm/saat ve son olarak A değeri için az önce hesapladığımız Flow Accumulation verisi. Formülü yazarken dikkat edilmesi gereken birimlerin birbirine uyumlu olması. i değerinin pay kısmı mm olduğu için m’ye çevirirken 1000’e bölüyoruz ancak payda kısmı da saat olduğundan saniyeye çevirirken 3600’e bölüyoruz. Bu nedenle tüm formülü parantez içine alıp 3,6’ya bölerek sonucun m³/sn olmasını sağlıyoruz. Formül:
(0.5 * 850 * “flowacc”) / 3.6
Çıktı dosya adına q100debi diyebilirsiniz. - Debi Haritamızı oluşturduk ancak görünümüyle biraz oynayarak daha güzel hale getirebilirsiniz. İçerikler Tablosunda bulunan q100debi dosyasına sağ tıklayın ve özelliklerine girin.
En sağda bulunan Semboloji sekmesine tıklayın. Gösterim türlerinden Sınıflandırılmış (Classified) seçeneğini seçin ve sağ tarafta bulunan Sınıflandır (Classify) düğmesine tıklayın.
Açılan pencerede sınıflandırma yöntemlerinden standart sapmayı seçin. Aralık boyutunu ise 1/4 standart sapma seçin ki 12 farklı sınıfa ayırsın ve derelerin boyutlarını çok daha iyi görebilelim.
Son olarak Color Ramp (Renk basamağı kısmını) Beyaz’dan Maviye bir renk seçmenizi öneririm. Sonuç haritamız:
ArcGIS menü çubuğundaki i şeklinde görülen Kimlik (Identity) tuşuna basarak her pikselin 100 yıllık debi değerlerine bakabilirsiniz.